Promenada Krzycka – najdłuższy ciąg terenów zieleni we Wrocławiu

Zrealizowane opracowanie pt. Rozpoznanie i analiza zasobów krajobrazu kulturowego Promenady Krzyckiej we Wrocławiu na potrzeby jej rewaloryzacji jest obszernym studium, w którym omówiono różnorodne walory tego założenia. Promenada Krzycka, określana również jako Trakt Hugo Richtera jest ciągiem terenów rekreacyjnych wzdłuż towarowej linii kolejowej Popowice-Brochów (Towarowej Obwodnicy Wrocławia, dalej TOW). Ciąg różnorodnych terenów zieleni kształtowano w latach 1890-1937 jako infrastrukturę społeczną dla rozbudowywanych osiedli: Grabiszyn, Grabiszynek, Borek, Krzyki, Partynice, Ołtaszyn, Wojszyce, Gaj, Gajowice.

Współcześnie, Promenada Krzycka wciąż pozostaje łącznikiem komunikującym tereny parkowe i sportowe, wykorzystywanym intensywnie przez spacerowiczów i rowerzystów. Jej znaczenie w przestrzeni miasta wynika nie tylko z jej walorów użytkowych, ale także wartości kulturowych i przyrodniczych. Tworzy znaczący korytarz ekologiczny w południowej części Wrocławia.

Metryka opracowania

Tytuł opracowania: „Rozpoznanie i analiza zasobów krajobrazu kulturowego Promenady Krzyckiej we Wrocławiu na potrzeby jej rewaloryzacji”

Zespół autorski: dr inż. arch. kraj. Łukasz Dworniczak (red.), dr inż. arch. Artur Kwaśniewski (red.), dr, arch. kraj. Piotr Reda, mgr inż. Maja Bauer, mgr inż. arch. kraj. Rita Pulikowska, mgr inż. arch. kraj. Jacek Kuśmierski, inż. arch. kraj.  Joanna Lewandowska, Mikołaj Grosel, Anna Pastucha, Karolina Hese, Joanna Lewandowska

Zleceniodawca: Biuro Zrównoważonej Mobilności Urzędu Miejskiego Wrocławia

Powierzchnia: ok. 28,5 ha

Data: grudzień 2017

Strona projektu: www.dworniczak.com/promenada-krzycka-studium-krajobrazowe

Badania krajobrazu kulturowego Promenady Krzyckiej zrealizowano ze wsparciem Oddziału Dolnośląskiego Stowarzyszenia Architektury Krajobrazu.

Informacje na temat opracowania

Celem głównym opracowania jest identyfikacja cech i elementów krajobrazowych Promenady Krzyckiej – zasobów i uwarunkowań środowiska kulturowego, analiza obecnego oraz planowanego zagospodarowania terenów przyległych do historycznego Traktu pod kątem aktualności pierwotnych założeń z obecną siatką komunikacyjną, rozpoznanie zachowanych w terenie przyrodniczych elementów kompozycyjnych na obszarze objętym historycznym założeniem Traktu oraz określenie wartości zasobów krajobrazowych pod kątem włączenia ich w obszar planowanej Promenady Krzyckiej.

Część graficzna obejmuje 15 rysunków:
Rysunek 1. Inwentaryzacja zasobów układu funkcjonalno-przestrzennego wraz z strukturą władania dla obszaru Promenady Krzyckiej, skala 1:2 000 (oprac. w czterech sekcjach)
Rysunek 2. Inwentaryzacja zasobów środowiska przyrodniczego dla obszaru Promenady Krzyckiej, skala 1:2 000 (oprac. w czterech sekcjach)
Rysunek 3. Inwentaryzacja zasobów środowiska kulturowego oraz układu kompozycyjno-krajobrazowego dla obszaru Promenady Krzyckiej, skala 1:2 000 (oprac. w czterech sekcjach)
Rysunek 4. Inicjatywy zgłaszane do WBO, skala 1:10 000
Rysunek 5. Struktura własności, skala 1:10 000
Rysunek 6. Struktura funkcjonalno-przestrzenna Promenady Krzyckiej – wykaz terenów budujących ciąg promenadowy.

Promenada Krzycka – historyczne zasady rozplanowania

W odniesieniu do Promenady Krzyckiej jako komponowanego założenia, należy wyróżnić cztery fazy jej kształtowania, które były ściśle związane z funkcją przewodnią:

Towarowa Obwodnica Wrocławia (TOW) jako osnowa kompozycyjna Promenady

– zaplanowana na obszarze użytków rolnych, w oddaleniu od terenów zabudowy śródmiejskiej i podmiejskiej Wrocławia, zarazem na peryferiach obszarów wiejskich;
– wytyczona w miejscu obniżeń terenowych – m.in. pasa łąk leżących wzdłuż cieku Grabiszynka po północnej stronie wsi Krzyki, pomiędzy lokalnymi wyniesieniami terenowymi;
– poprowadzona na wysokim nasypie – stanowiącym dobitny element krajobrazowy, który stał się barierą widokową i komunikacyjną, a zarazem „kręgosłupem” dla później urządzanego pasa terenów zieleni,
– zaopatrzenie nasypu w szereg tuneli i wiaduktów, położonych w linii istniejących dróg jezdnych oraz ważniejszych dróg śródpolnych – ich lokalizacja zdeterminowała sposób komunikowania „wewnętrznej” strony obwodnicy ze stroną „zewnętrzną”, zarazem sposób funkcjonowania późniejszej Promenady Krzyckiej;
– poprowadzenie wzdłuż nasypu kolejowego dróg gospodarczych – stały się one arteriami Promenady;
– ukształtowanie elementów infrastruktury kolejowej (posterunki bocznicowe, ujęcia wody z cembrowiną wykonaną z cegły, przepusty cieków wodnych) oraz bocznic (np. bocznica prowadząca do dawnej fabryki chemicznej Silesia).

Towarowa Obwodnica Wrocławia jako element systemu Twierdzy Wrocław z lat ok. 1890-1914 i z czasu II wojny światowej

– traktowanie nasypu jako elementu obrony biernej, biegnącego na tyłach właściwych dzieł obronnych tj. fortów piechoty rozmieszczonych dość regularnie na gruntach podwrocławskiech wsi;
– być może: traktowanie zadrzewień promenady jako bariery użytecznej do maskowania obiektów militarnych w razie działań wojennych;
– zaopatrywanie nasypu w elementy infrastruktury militarnej w czasie I wojny światowej (baterie artyleryjskie) i II wojny światowej (np. schron przy ul. Pawiej);
– kształtowanie sztucznych wzniesień jako punktów obserwacji przedpola;
– wyłączenie z trwałego zagospodarowania terenów przepola Twierdzy Wrocław (do 1918 r.).

Promenada Krzycka jako komponowane założenie zieleni

– ukształtowanie terenów promenadowych jako zwartego ciągu zieleni – zgodnie z koncepcjami urbanistycznymi formułowanymi od końca XIX w., akcentującymi konieczność systemowego kształtowania terenów zieleni miasta;
– prowadzenie tras spacerowych w sposób racjonalny,
* w bezpośredniej bliskości nasypu kolejowego, po jego obu stronach, w postaci alei stanowiących zarazem wielofunkcyjny ciąg komunikacyjny (o funkcji gospodarczej, militarnej),
* z wykorzystaniem niewielkich trójkątnych „skrawków” dawnych parcel rolnych odciętych przez nasyp linii kolejowej – zagospodarowanie ich w postaci zieleńców;
* z wykorzystaniem usypisk ziemi (z czasu budowy TOW) – przekształcenie ich w pagórki widokowe będące akcentami całego założenia przestrzennego,
– zachowanie terenów otwartych wzdłuż TOW – łąk i polan, głównie w najniższych partiach terenu (okresowo podmokłych),
– zagospodarowanie Promenady postępowało stopniowo, począwszy od ciągów w rejonie Parku Południowego.

Ciąg linii kolejowej i Promenada Krzycka, jako strefa lokowania ogrodów dzierżawnych i terenów rekreacyjnych na obrzeżach Wrocławia

(lokacje głównie na gruntach miejskich, w latach 20. i 30. XX wieku)
Kompozycję determinowały:
– przebieg granicy i struktura własności terenu – w pierwszej kolejności były kształtowane fragmenty terenu należące do magistratu,
– skrzyżowania z ciągami drogowymi, gdzie zakładano ozdobne skwery – stanowiły one swego rodzaju „miejsca węzłowe”,
– kształt i sposób zainwestowania sąsiednich parceli – na wybranych fragmentach ciąg drogowy poszerzano kosztem sąsiednich parceli budowlanych zakładające pasy zieleni lub skwery.

Walory kompozycyjne historycznego założenia promenadowego

Na podstawie przeprowadzonych studiów wyróżnić można następujące zasadnicze cechy układu kompozycyjnego Promenady Krzyckiej:
– układ linearny (podporządkowany biegowi linii kolejowej) w postaci pasów zieleni z akcentami przestrzennymi;
– nieregularny (podyktowany uwarunkowaniami) układ akcentów kompozycyjnych (zarazem funkcjonalnych):
* placów i skwerów (założeń zieleni przyległych do promenady jako jej integralne dopełnienie) – będących „łącznikami” promenady sąsiednimi obszarami (osiedlami, ogrodami działkowymi, terenami sportowymi, terenami parkowymi itd.),
* sztucznych wzniesień (kopców usypanych z nadmiaru materiałów budowlanych z nasypu kolejowego) – stanowiących punkty widokowe i lokalne dominanty krajobrazowe,
– rozwiązania formalne o charakterze naturalistycznym, w tym prostota form (wynikająca z kontekstu lokalizacyjnego – peryferyjnego położenia, przyjętej stylistyki, ograniczeń finansowych):
* w sposobie rozplanowania (ograniczenie do minimum przebiegu ciągów komunikacyjnych)
* w układzie nasadzeń wzdłuż arterii pieszych (szpalery drzew) oraz w partiach akcentowanych (skupiska nasadzeń o charakterze naturalistycznym – z rodzimymi gatunkami, komponowanymi na wzór zagajników),
* w formach małej architektury;
– kompozycyjne powiązanie promenady z sąsiedztwem wynikające z „wpisania” placów w starsze podziały parcelacyjne obszaru;
– w przeszłości: kompozycyjne powiązanie promenady z krajobrazem – dzięki urządzonym punktom widokowym i za sprawą nazwy obecnej Górki Skarbowców – Mała Sobótka (nawiązanie do dominanty krajobrazowej jaką stawowi Masyw Ślęży).

Funkcje kompozycyjne promenady w układzie urbanistycznym Wrocławia,

– tworzy fragmentaryczny, ale monumentalny pierścień zieleni (oskrzydlający obszar zabudowy śródmiejskiej na ¼ obwodu);
– w przeszłości: tworzyła ciąg widokowy z sekwencją punktów widokowych – zapewniających wgląd na zabudowę miasta i jego krajobrazowe otoczenie, zarówno bliższe (zabudowa sąsiednich osad wiejskich) i dalekie (sylwety pasm górskich).

Współczesna Promenada Krzycka

Źródła

Bińkowska 2006 – Iwona Bińkowska, Natura i miasto. Publiczna zieleń miejska we Wrocławiu od schyłku XVIII do początku XX wieku. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu 2006

 

Dworniczak, Kwaśniewski 2014 – Łukasz Dworniczak, Artur Kwaśniewski, Studia i analizy środowiska kulturowego dawnego założenia zamkowego w Karłowicach (gm. Popielów, woj. Opolskie), Tom III Zamek w Karłowicach na tle założenia osadniczego i dawnego areału zamkowego. Analiza zasobów środowiska kulturowego i przyrodniczego, Wrocław 2014, Raport serii SPR nr W1A/2015/S-004 w zbiorach Centrum Wiedzy i Informacji Naukowo-Technicznej przy Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej

Dworniczak, Kwaśniewski 2016 – Łukasz Dworniczak, Artur Kwaśniewski, Studia i analizy krajobrazu kulturowego miasta Brzeg na potrzeby utworzenia parku kulturowego. Wrocław – Brzeg: 2016, maszynopis w zbiorach Urzędu Miasta i Gminy Brzeg – Biura Urbanistyki i Ochrony Środowiska

 

 

Kwaśniewski 2017 – Artur Kwaśniewski, Studium historyczne nt. przemian krajobrazu kulturowego wsi Tarczyn (gm. Wleń). Wrocław, czerwiec-lipiec 2017, maszynopis w zbiorach fundacji OP ENHEIM.

LZW 2013 – Leksykon Zieleni Wrocławia, pod redakcją Iwony Bińkowskiej i Elżbiety Szopińskiej. Wrocław: Wydawnictwo Via Nowa 2013

Okólska 1999 – Wrocław na planach XVI – XX wiek (…), pod redakcją Hanny Okólskiej. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia 1999