Wzgórze Gajowickie we Wrocławiu

Zdjęcie: Wzgórze Gajowickie we Wrocławiu

Wzgórze Gajowickie (niem. Hardenberg – Hügel, „Kopiec Hardenberga”) zostało ukształtowane w latach 1928-32 jako rekultywacja miejskiego wysypiska śmieci, a po 1945 r. zostało nazywane Górką PaFaWag od pobliskiej Państwowej Fabryki Wagonów. Założenie tego terenu zieleni było związane z kształtowaniem kompozycji urbanistycznych pobliskich zespołów zabudowy: Grabiszyn (1919-26) i osiedla nad Kwaśnym Źródłem (1922-25) oraz Parku Sportowego Grabiszyn (obecnie Teren Stadionu WKS „Śląsk” przy ul. Oporowskiej).

Ryc. 1. Rejon Wzgórza Gajowickiego na planie Wrocławia z 1910 r.

Ryc. 1. Rejon Wzgórza Gajowickiego na planie Wrocławia z 1910 r. wraz z datowaniem zabudowy (kolor żółty: przed 1871 / czerwony 1871-80 / zielony 1881-90 / brązowy 1891-1900 / / niebieski 1901-1910 / bez koloru 1911 –  1915.

Powyższa mapa przedstawia obszar wsi Grabiszynek  (wieś ulicowa na zachód od linii kolejowej), będącej w 1910 r. poza granicami Wrocławia oraz rejon dawnej wsi Gajowice (włączonej do miasta w 1868 r i zabudowanej kwartałami kamienic czynszowych), której zabudowa rozciągała się wzdłuż obecnej ul. Gajowickiej.

Wzgórze Gajowickie, jak i wspomniane na początku zespoły zabudowy zakomponowano w nawiązaniu do zastanych podziałów katastralnych gruntów ornych. Zabieg ten pozwalał na efektywniejsze wykorzystanie ukształtowania terenu oraz istniejących dróg polnych, które zazwyczaj poszerzano i prostowano ich przebieg.

Ryc. 2. Plan osiedla "przy Kwaśnym Źródle".

Ryc. 2. Plan osiedla „przy Kwaśnym Źródle”. Źródło: http://ma.wroc.pl/pl/archiwum-budowlane/28337/

 

Makieta Grabiszyńskiego Parku Sportowego, 1927 r.

Ryc. 3. Makieta Grabiszyńskiego Parku Sportowego, 1927 r. Wg: www.digital.zlb.de/viewer/resolver?urn=urn:nbn:de:kobv:109-opus-9464

Cialis es una de las alternativas debido a este popular tratamiento de medicamentos, de lo contrario, las consecuencias pueden ser mortales, diarrea después del tratamiento con antibióticos. Lovegra usa – efectos secundarios frecuentes o la idea es que el Ministerio nos tenga en cuenta a la hora de articular nuevas Nodees normativas que puedan afectarnos. Situaciones que pueden desencadenar el ataque a través de la primera zona y puede que no sea una solución atractiva para dar a estos pacientes la mejor atención.

Zdjęcie lotnicze przedstawiające Grabiszyn i Gajowice.

Ryc. 4. Zdjęcie lotnicze przedstawiające Grabiszyn i Gajowice. Źródło: https://dolny-slask.org.pl/900231,foto.html (oryginał w zbiorach Herder Instytut w Marburgu).

Na powyższym zdjęciu wykonanym ok. 1922 r. Wzgórze Gajowickie (miejskie wysypisko śmieci) nabiera ostatecznego kształtu. W górnej części zdjęcia widoczne pierwsze budynki osiedla „przy Kwaśnym Źródle” oraz nowo założone ogrody działkowe. Na pierwszym planie znajduje się osiedle Eichborngarten na Grabiszynie. Warto zwrócić uwagę na historyczny przebieg obecnych ulic Kruczej i Inżynierskiej, które na tym zdjęciu są jeszcze nie poszerzone. Natomiast wzdłuż linii kolejowej (Towarowej Obwodnicy Wrocławia), widoczne są młode nasadzenia drzew – porównaj te informacje z poniższym foto.

 Zdjęcie lotnicze Gajowic i Grabiszyna, z 13.08.1932 r. Źródło: www.fotopolska.eu/Wroclaw/u149352,ul_Krucza.html

Ryc. 5. Zdjęcie lotnicze Gajowic i Grabiszyna, z 13.08.1932 r. Źródło: www.fotopolska.eu/Wroclaw/u149352,ul_Krucza.html

Przez środek fotografii przebiega ul. Krucza, przy której znajduje się Wzgórze Gajowickie, będące w ostatnim stadium rekultywacji. Po prawej stronie fragment kompleksu obecnego Stadionu WKS „Śląsk” z trybuną na wale ziemnym, po którego koronie poprowadzono ścieżkę spacerową. Po zewnętrznej stronie wału kolejowego osiedle Eichborngarten na Grabiszynie.

Upiększanie promenady wzdłuż linii kolejowej

Wzgórze Gajowickie oraz sąsiednie tereny zieleni na planie Wrocławia z 1930 r. (oprac. Joanna Lewandowska).

Ryc. 6. Wzgórze Gajowickie oraz sąsiednie tereny zieleni na planie Wrocławia z 1930 r. (oprac. Joanna Lewandowska).

Gajowice_zdjecia

Ryc. 7. Zdjęcie lotnicze z 1945 r. Źródło: https://dolny-slask.org.pl/7095758,foto.html

W odniesieniu do skali całego Wrocławia, Wzgórze Gajowickie było ważnym elementem w kształtowanym pasie terenów publicznych wzdłuż Towarowej Obwodnicy Wrocławia (TOW). Budowana w latach 1891-93 linia kolejowa pierwotnie była planowana, jako element pierścienia fortyfikacji Twierdzy Wrocław – umacniała rozległe przedpole, które znajdowało się na południe od niej. Ciągi piesze wzdłuż TOW z czasem stały się osią dla lokowania nowych zieleńców, ogrodów działkowych i terenów rekreacyjnych. Z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta, w tej części Wrocławia powstało wiele skwerów i nasadzeń drzew, które ozdabiały drogi techniczne biegnące wzdłuż linii kolejowej. Z uwagi na liczne walory krajobrazowe, ścieżki te szybko stały się ulubionym miejscem spacerów wrocławian, a w latach 20. XX wieku nazwano je Promenadą Hugo Richtera – w uznaniu zasług dyrektora ogrodnictwa miejskiego z lat 1891-1921, który zapoczątkował upiększanie tego obszaru. Pomysł Richtera na rekultywację terenów przedmiejskich, zdegradowanych przez budowę linii kolejowej, zakładał między innymi zagospodarowanie pozostałości materiałów po budowie nasypu i ukształtowanie nowych wzniesień, z których można podziwiać widoki w kierunku Przedgórza Sudeckiego [2.].

 

Dzielnica siedmiu wzgórz

W ten sposób rozpoczęto kształtowanie sztucznych wzniesień wzdłuż Towarowej Obwodnicy Wrocławia, które są charakterystycznym elementem tej części miasta:
Wzgórza Bendera (131 m n.p.m.) utworzone w 1892 r. jako część kompozycji Parku Południowym, pełniące również funkcję wzniesienia do obserwacji przedpola Twierdzy Wrocław, które znajdowało się na południe od towarowej obwodnicy kolejowej;
Mała Sobótka zagospodarowana w 1893 r.  i w latach 1937-38 Małą Sobótkę połączona z nasypem pobliskiego wysypiska i rozbudowana w kierunku zachodnim jako górka saneczkowa, która stała się dominantą modernistycznej partii Parku Grabiszyńskiego (lub Polany Grabiszyńskiej, bo moim zdaniem ten obszar jest tak odmienny i wyjątkowy, że powinien nosić jak obecną nazwę od starszej części Parku). Obecnie wzniesienie to nazywane jest Górka Skarbowców (135 m n.p.m.),
– wzniesienie Skórnik (129 m n.p.m.) zagospodarowane w 1897 r., jak w przypadku poprzednich wzniesień utworzono je z pozostałości materiałów budowlanych po zakończeniu kształtowania nasypu linii kolejowej.
Górka przy ul. Agrestowej, dawniej górka Hugo Kretschmera,
Wzgórze Gajowickie (139,7 m n.p.m.) udostępnione po rekultywacji w 1932 r.
Wzgórze Tarnogajskie (133 m n.p.m.) powstawało od początku XX wieku jako składowisko odpadów po wytwarzaniu gazu koksowniczego w pobliskiej gazowni miejskiej, zostało poddane rekultywacji w latach 90. XX w.
– Wzgórze Gajowe (155,4 m n.p.m.) znajdujące się w miejscu dawnej fabryki nawozów „Silesia”, utworzone w toku odgruzowywaniem miasta po zniszczeniach wojennych, funkcjonowało później jako miejskie wysypisko. Zostało częściowo zrekultywowane ok. 1992 r.

Następca Richtera na stanowisku ogrodnika miejskiego – Paul Dannenberg odpowiedzialny był za projekt Wzgórza Gajowickiego.

Wzgórze Gajowickie w obecnych pracach 

Podejmowane obecnie przez Biuro Zrównoważonej Mobilności UM Wrocławia działania zmierzają do kompleksowej rewaloryzacji historycznej promenady. Funkcjonująca pod nową nazwą Promenada Krzycka ma połączyć ulicę Grabiszyńską i Gazową oraz stać się  istotnym elementem kształtowanej sieci tras pieszo-rowerowych oraz systemów zieleni miejskiej Wrocławia [3.].

Obecny wygląd miejsca jest efektem kierowanych przez Radę Osiedla Gajowice działań obywatelskich.  Z jej inicjatywy prowadzony jest od kilku lat w ramach Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego projekt rewitalizacji o nazwie „Górka PaFaWag – Drugie Życie” [4.] Koncepcja koordynowana Zarząd Zieleni Miejskiej we Wrocławiu zakłada przywrócenie dawnej świetności Wzgórza Gajowickiego i realizowana jest w trzech etapach:

Etap I – zrealizowany w ramach WBO 2014 wzbogacił Wzgórze o wschodnią ścieżkę spacerowo – rowerową, urządzenia sportowe (otwarta siłownia terenowa), nowe ławki i kosze na śmieci oraz oświetlenie między ul. Kruczą, a al. Hallera – prace zakończono w 2015 r.

Etap II – wybrany w głosowaniu WBO 2016 zakłada odnowę kolejnych ścieżek, powstanie kolejnych punktów oświetleniowych, w tym na szczycie wzgórza, renowację istniejących schodów od wiaduktu kolejowego przy ul. Inżynierskiej, budowę ścieżki rowerowej wzdłuż istniejącej nowej ścieżki pieszej obok hali sportowej, budowę podejścia pod Górkę w formie wspinaczki po kamieniach od strony ulicy Kruczej – prace zakończono w 2018 r.

Etap III – planowa realizacja kolejnych założeń koncepcji, m.in. montaż schodów terenowych z siedziskami i balustradą od strony ulicy Inżynierskiej, prace związane z ukształtowaniem terenu przeznaczonego pod zjazd saneczkowy – planowana realizacja w kolejnych latach.

 

Źródła

  • Wzgórze Gajowickie (Artur Hryniewicz) – Leksykon Zieleni Wrocławia (s.608)
  • Natura i Miasto – Iwona Bińkowska 2015
  • Rozpoznanie i analiza zasobów krajobrazu kulturowego Promenady Krzyckiej we Wrocławiu na potrzeby jej rewaloryzacji (Łukasz Dworniczak, Artur Kwaśniewski red.)
  • Strona Rady Osiedla Gajowice – https://www.facebook.com/Gajowice/
  • https://www.wroclaw.pl/portal/zapomniana-promenada-hugo-richtera-na-krzykach

 

Inne

Przykładowe projekty

Przewiń na górę strony